اصطلاحات تخصصی پزشکی در حوزه مراقبت از پوست
مقدمه
پوست بزرگ‌ترین اندام بدن است که نقش حیاتی در محافظت، تنظیم دما، و ارتباط حسی با محیط دارد. درک ساختار و اصطلاحات علمی مربوط به پوست، نه تنها برای پزشکان و دانشجویان پزشکی اهمیت دارد، بلکه برای متخصصین زیبایی و حتی علاقه‌مندان به مراقبت از پوست نیز ضروری است. در این مقاله با واژه‌ها و مفاهیم کلیدی دنیای درماتولوژی آشنا می‌شوید که پایه درک بسیاری از بیماری‌ها، روش‌های درمانی و مراقبتی پوست را شکل می‌دهند.
ساختار پوست و اجزای اصلی آن
اپیدرم (Epidermis)
لایه سطحی پوست که شامل چندین زیرلایه است. سلول‌های اصلی این لایه کراتینوسیت‌ها هستند که پروتئین کراتین را تولید می‌کنند. اپیدرم فاقد عروق خونی است و از طریق انتشار از لایه زیرین تغذیه می‌شود.
درم (Dermis)
لایه میانی و ضخیم‌تر پوست که عروق خونی، اعصاب، غدد عرق، فولیکول‌های مو و فیبرهای کلاژن و الاستین را در خود جای داده است. این لایه مسئول استحکام، انعطاف‌پذیری و پاسخ‌های حسی پوست است.
هیپودرم (Hypodermis)
لایه عمیق زیر پوست، شامل سلول‌های چربی، عروق بزرگ و بافت همبند است. وظیفه آن، ذخیره انرژی، تنظیم دمای بدن و کاهش ضربات مکانیکی است.
سلول‌ها و پروتئین‌های کلیدی پوست
ملانوسیت (Melanocyte)
در سلول‌های پایه اپیدرم وجود دارند و مسئول تولید رنگدانه ملانین هستند. ملانین نقش محافظتی در برابر اشعه UV دارد.
کراتینوسیت (Keratinocyte)
شایع‌ترین سلول اپیدرم که کراتین تولید می‌کند. این سلول‌ها با ایجاد سد فیزیکی، از ورود میکروب‌ها و مواد مضر به بدن جلوگیری می‌کنند.
کلاژن (Collagen)
پروتئینی ساختاری در درم که استحکام و کشش پوست را حفظ می‌کند. با افزایش سن یا آسیب‌های محیطی تولید کلاژن کاهش می‌یابد.
الاستین (Elastin)
پروتئینی که به پوست خاصیت ارتجاعی می‌دهد و در برگشت پوست به حالت طبیعی پس از کشش نقش دارد.
ترشحات و اختلالات شایع پوستی
سبوم (Sebum)
ماده‌ای چرب و محافظ که توسط غدد سباسه تولید می‌شود و پوست و مو را نرم نگه می‌دارد. افزایش یا کاهش تولید سبوم می‌تواند باعث آکنه یا خشکی پوست شود.
آکنه (Acne)
بیماری شایعی که در اثر انسداد فولیکول مو با سبوم و سلول‌های مرده پوست ایجاد می‌شود. آکنه انواع مختلفی دارد: کومدون (جوش سرسیاه و سفید)، پاپول، پوسچول، و کیست.
کومدون (Comedone)
فولیکول مسدودشده که اگر باز باشد، جوش سرسیاه و اگر بسته باشد، جوش سرسفید نامیده می‌شود.
پاپول (Papule)
برآمدگی سفت و کوچک روی پوست، بدون چرک.
پوسچول (Pustule)
جوشی که حاوی چرک است و اغلب با التهاب همراه است.
کیست (Cyst)
کیسه‌ای بسته در زیر پوست که حاوی مایع یا مواد نیمه‌جامد است و ممکن است نیاز به تخلیه یا جراحی داشته باشد.
بیماری‌های رایج پوستی
درماتیت (Dermatitis)
واکنش التهابی پوست که با قرمزی، خارش، تورم یا خشکی مشخص می‌شود. انواع مختلفی دارد:
درماتیت آتوپیک (Eczema): مزمن و ارثی، معمولاً در کودکان.
درماتیت تماسی (Contact Dermatitis): در اثر تماس با مواد حساسیت‌زا یا محرک ایجاد می‌شود.
پسوریازیس (Psoriasis)
بیماری خودایمنی مزمن که باعث افزایش سرعت رشد سلول‌های پوست می‌شود و پلاک‌های ضخیم و پوسته‌دار ایجاد می‌کند.
روزاسه (Rosacea)
بیماری مزمن صورت که با قرمزی، برجستگی‌های التهابی و گاهی ضخیم شدن پوست همراه است.
تغییرات رنگ پوست
هیپرپیگمانتاسیون (Hyperpigmentation)
افزایش رنگدانه ملانین در نواحی خاص پوست. علل شامل نور آفتاب، ملاسما، لک‌های بعد از التهاب یا بارداری است.
هیپوپیگمانتاسیون (Hypopigmentation)
کاهش رنگدانه پوست که می‌تواند در اثر بیماری‌هایی چون ویتیلیگو یا آسیب‌های پوستی رخ دهد.
دیگر مفاهیم کلیدی
اسکار (Scar)
جای زخم یا بریدگی که پس از ترمیم پوست به صورت بافت فیبروزی باقی می‌ماند.
کراتوز اکتینیک (Actinic Keratosis)
ضایعه پوستی پیش‌سرطانی ناشی از آفتاب‌سوختگی مزمن، معمولاً در افراد مسن و نواحی در معرض آفتاب.
سرطان‌های پوست:
ملانوما (Melanoma): خطرناک‌ترین نوع سرطان پوست، از ملانوسیت‌ها منشأ می‌گیرد.
کارسینوم سلول بازال (BCC): شایع‌ترین نوع سرطان پوست که معمولاً خوش‌خیم و کم‌خطر است.
کارسینوم سلول سنگفرشی (SCC): نوعی تهاجمی‌تر از سرطان پوست با احتمال بالاتر برای انتشار.
اریتم (Erythema)
قرمزی پوست ناشی از گشاد شدن عروق خونی، اغلب در اثر التهاب، آفتاب‌سوختگی یا آلرژی.
ادم (Edema)
تورم ناشی از تجمع غیرطبیعی مایعات در بافت‌ها.
سودا / خارش (Pruritus)
احساس ناخوشایند و تحریک‌کننده‌ای که فرد را وادار به خاراندن می‌کند. خارش می‌تواند علامتی از بیماری‌های پوستی، داخلی یا عصبی باشد.
بثورات پوستی (Rashes)
واژه‌ای کلی برای تغییرات غیرطبیعی قابل مشاهده در رنگ یا بافت پوست که ممکن است ناشی از بیماری، آلرژی یا عفونت باشد.
پرسش و پاسخ‌های متداول
تفاوت اپیدرم و درم چیست؟
اپیدرم لایه سطحی و بدون رگ پوست است، در حالی که درم لایه زیرین است و شامل اعصاب، رگ‌ها، غدد و فیبرهای ساختاری می‌باشد.
آیا هر آکنه‌ای نیاز به درمان دارویی دارد؟
خیر. برخی موارد خفیف با مراقبت‌های پوستی برطرف می‌شوند، ولی انواع متوسط تا شدید ممکن است به درمان دارویی یا حتی مشاوره تخصصی نیاز داشته باشند.
چگونه می‌توان از هیپرپیگمانتاسیون پیشگیری کرد؟
استفاده از ضدآفتاب، پرهیز از کندن جوش‌ها، و استفاده از محصولات روشن‌کننده تجویزی یا حاوی ویتامین C مؤثر هستند.
ملانوما چگونه تشخیص داده می‌شود؟
از طریق بررسی ظاهری ضایعه توسط متخصص پوست و در صورت لزوم، نمونه‌برداری (بیوپسی) انجام می‌شود.
بهترین روش درمان درماتیت چیست؟
بسته به نوع آن، استفاده از کرم‌های ضد التهاب، پرهیز از تماس با عوامل محرک و مراقبت روتین پوست توصیه می‌شود.
